Posted on 14 กุมภาพันธ์ 2023
6 กรอบคุณค่าเพื่อการตัดสินใจ โดย เอ็ดเวิร์ด เดอ โบโน
ในปัจจุบันการพัฒนาองค์กรหรือสินค้าเป็นสิ่งสำคัญที่ทำกันอย่างแพร่หลายและสม่ำเสมอ แม้จะมีเป้าหมายแตกต่างกันออกไป แต่โดยภาพรวมทิศทางจะไปทางเดียวกันคือการพัฒนาให้ดีมากขึ้น เมื่อทุกองค์กรเกิดการพัฒนาไปพร้อมๆกัน ส่งผลให้ความสามารถของแต่ละแห่งเท่าเทียมสูสีกัน นอกจากนี้เทคโนโลยีล้ำสมัยก็จะมีความทัดเทียมกันมากขึ้น โดยอาจจะเป็นการเรียนรู้ พัฒนาหรือแม้กระทั่งซื้อขายเทคโนโลยีกันได้ ดังนั้นการพัฒนาในเรื่องต่าง ๆ อาจต้องเปลี่ยนวิธีคิดโดยจะมุ่งพิจารณาถึงคุณค่าของตนเองและประโยชน์ที่จะได้รับมากขึ้น
โดยแท้จริงแล้วการคิดและการกระทำของเรานั้นเกือบทุกอย่างก็จะมีคุณค่าเข้ามาเกี่ยวข้องอยู่แล้ว ทั้งในเรื่องของการตัดสินใจทำหรือไม่ทำสิ่งใด ๆ การเลือกสิ่งที่ดีที่สุดจากตัวเลือกอันหลากหลาย การจัดสรรทรัพยากร การวางแผนกลยุทธ์ การลดต้นทุน การออกแบบหรือสร้างนวัตกรรมใหม่ ซึ่งในการคิดการตัดสินใจก็คำนึงถึงคุณค่า ผลประโยชน์ต่อตัวเราหรือองค์กรของเรามากที่สุด
นอกจากนี้การกระทำของเราบางอย่างอาจไม่ได้ส่งผลในด้านดีเสมอไป บางครั้งอาจก่อให้เกิดความเสียหายหรืออันตรายต่อสิ่งอื่นได้เช่นกัน ตัวอย่างเช่น การลดต้นทุนบำบัดของเสียเพื่อผลกำไรก็จะส่งผลเสียต่อสิ่งแวดล้อมได้ เป็นต้น ซึ่งสิ่งนี้จะเรียกว่า คุณค่าด้านลบ ดังนั้นการพิจารณาเพื่อเลือกหรือตัดสินใจในเรื่องใด ๆ ควรพิจารณาอย่างรอบด้าน โดย เอ็ดเวิร์ด เดอ โบโน ได้นำเสนอกรอบคิดคุณค่า 6 ด้านตามตัวแทนของเนื้อวัสดุขึ้นมา เรียกว่า 6 Value Medals เพื่อให้สามารถพิจารณาได้ครอบคลุมทุกประเด็นได้ดีขึ้น
6 กรอบคุณค่าเพื่อการตัดสินใจ
เหรียญทองคำ
“ทองคำ” เป็นแร่ที่มีค่า มีความล้ำค่า จึงนำเป็นตัวแทนของการคิดถึงประเด็นเกี่ยวกับมนุษย์ ทั้งในด้านคุณค่า ผลประโยชน์ที่จะเกิดขึ้นกับมนุษย์ หรือตัวบุคคล รวมถึงการลดคุณค่าด้านลบที่จะเกิดขึ้นทั้งหมด มีประเด็นหลัก ดังต่อไปนี้
- ความต้องการพื้นฐาน คือ การที่จะสามารถมีรายได้จากการทำอาชีพ หากิน เพียงพอที่จะตอบสนองความต้องการพื้นฐาน ปัจจัย 4 ได้แก่ อาหาร เครื่องนุ่งห่ม ยารักษาโรค ซึ่งหมายรวมถึงการเข้าถึงบริการด้านสุขภาพและที่อยู่อาศัย ซึ่งหากไม่สามารถหารายได้เพียงพอ อาจได้รับการสนับสนุนจากรัฐ องค์กร เพิ่มเติมเพื่อให้สามารถเข้าถึงปัจจัยเหล่านี้ได้
- ความต้องการทางด้านจิตใจ ในทางปฏิบัติแล้วความต้องการด้านนี้อาจจะสำคัญที่สุดหรือสำคัญกว่าปัจจัยด้านอื่น ๆ และมักเป็นเรื่องที่ถูกละเลยได้ง่าย ไม่ค่อยได้รับความสนใจมากนัก ซึ่งความต้องการทางจิตใจจะมีดังนี้
- การยอมรับ ในผลงานที่ทำหรือคิดค้นขึ้น และรวมถึงการได้รับความสนใจ การมีความสำคัญหรือรับรู้ว่ามีตัวตนอยู่ เป็นส่วนหนึ่งของทีม กลุ่ม หรือองค์กร หรือแม้กระทั่งการยกย่อง ได้รับคำขอบคุณหากทำได้ดี
- ความไว้ใจ ซึ่งหัวหน้างานหรือผู้นำควรมอบให้
- ความเรียบง่าย หมายถึงการลดความเครียดในการทำงานที่ยากหรือซับซ้อน หรือการลดการด่าทอตำหนิ เมื่อทำผิดพลาด
- ความมั่นใจ เนื่องจากคนเรามักอยากแน่ใจว่าตนเองทำผลงานได้ดีแล้วหรือไม่ การหาโอกาสเน้นย้ำให้เกิดความมั่นใจก็เป็นสิ่งสำคัญเช่นกัน
- ความรู้สึกว่าตัวเองประสบความสำเร็จ มีคุณค่า หรือหมุดหมายในการทำสำเร็จหรือเหนือกว่าเป้าหมายที่ตั้ง โดยอาจเป็นรางวัล การเฉลิมฉลองบางอย่าง
- ความช่วยเหลือ ที่จะมอบให้เมื่อเกิดปัญหาที่ยากจะแก้ไขด้วยตัวเอง หรือเกิดเหตุคับขัน
- ความอบอุ่น หมายถึง การให้เกียรติกัน เคารพซึ่งกันและกัน
- ศักดิ์ศรี หมายถึง การนับถือตัวตนความเป็นมนุษย์ลดการดูหมิ่น เหยียดหยามลง การปฏิบัติอย่างเป็นธรรม
- ความหวัง หมายถึง โอกาสที่จะเติบโตในหน้าที่การงาน การพัฒนาคุณภาพชีวิตมากขึ้นในอนาคต
- ความเป็นอิสระจากคุณค่าด้านลบ ในแง่ความเป็นมนุษย์ หรือเหรียญทองคำนั้นจะมีคุณค่าด้านลบอยู่มากมาย เช่น การรังแก กดขี่ข่มเหง การแบ่งแยก ความไม่เป็นธรรม ความวิตกกังวล ความไม่มั่นคง ฯลฯ โดยการไม่ต้องพบเจอ หรือลดคุณค่าด้านลบเหล่านี้ลงก็นับเป็นคุณค่าอย่างหนึ่งเช่นกัน
เหรียญเงิน
ธาตุ “เงิน” เป็นวัสดุที่มีความสัมพันธ์กับเงินตรา การค้า การแลกเปลี่ยน จึงเป็นตัวแทนถึงการดำเนินงานขององค์กร โดยจะสามารถแบ่งกว้าง ๆ ได้เป็น 2 ประเภท ได้แก่
- องค์กรจะบรรลุเป้าหมายที่กำหนดไว้และมุ่งหวังไว้ได้ดีแค่ไหน ซึ่งเป้าหมายหรือจุดมุ่งหมายนั้นจะเป็นไปตามประเภท ตัวตนขององค์กรนั้น อาจจะกำหนดเป็นสิ่งต่าง ๆ เช่น ผลกำไร ลดต้นทุน ผลตอบแทนแก่ผู้เกี่ยวข้อง ประโยชน์แก่สังคม การอยู่รอดของบริษัท การจ้างพนักงานทั้งองค์กร เป็นต้น
- องค์กรจะดำเนินการได้ดีเพียงใด การสนใจในเรื่องการปฏิบัติงานทั่วไป เช่น การปฏิบัติงานนั้นคุ้มค่าใช้จ่ายหรือไม่ การผลิตมีประสิทธิภาพแค่ไหน โครงสร้างองค์กรเหมาะสมหรือไม่
สิ่งที่ต้องระวังในการใช้ “เหรียญเงิน”
การบรรลุเป้าหมายองค์กร หรือการเพิ่มการดำเนินการให้ดีขึ้นของเหรียญเงินอาจส่งผลกระทบต่อด้านอื่น ๆ เช่น การเพิ่มเป้าหมายการผลิตหรือการลดต้นทุนการผลิตอาจะส่งผลกระทบต่อพนักงาน (เหรียญทองคำ) ได้ หรือการบรรลุผลกำไรก็จะต้องมุ่งเน้นคุณภาพของสินค้า ผลิตภัณฑ์ (เหรียญโลหะ) หรือการหานวัตกรรมใหม่ ๆ (เหรียญแก้ว) การต้องใช้งานทรัพยากรมากขึ้น การลดต้นทุนบางอย่างอาจจะกระทบสิ่งแวดล้อมได้ (เหรียญไม้) เป็นต้น ดังนั้น การตัดสินใจในเรื่องเป้าหมายองค์กรอาจจะหมายรวมถึงการลด ป้องกัน แก้ไขปัญหาจากคุณค่าด้านลบได้เช่นกัน
เหรียญโลหะ
คุณสมบัติของ “โลหะ” คือ ความแข็งแรง แข็งแกร่ง จึงนำมาเป็นตัวแทนในการสื่อถึง คุณภาพ ที่กำหนดหรือตั้งใจไว้โดยจะแบ่งเป็นคุณภาพสิ่งต่าง ๆ ดังนี้
- คุณภาพในการให้บริการ ในหลายครั้งนอกเหนือจากวัตถุดิบ ผลิตภัณฑ์ การให้บริการของพนักงานก็ส่งผลต่อความภักดีของลูกค้าที่จะกลับมาใช้บริการอีกครั้งได้ เช่น ความสุภาพ การเอาใจใส่ ความเร็วในการบริการของพนักงาน เป็นต้น และบ่อยครั้งที่การลดต้นทุน (เหรียญเงิน) มักจะขัดแย้งกับ คุณภาพของการบริการซึ่งการตัดสินใจจำเป็นต้องมีการคำนึงถึงสมดุลของทั้งสองเหรียญ
- คุณภาพในการใช้งาน เป็นการพูดถึงคุณภาพของสินค้า ผลิตภัณฑ์ว่าเป็นไปตามตั้งใจหรือกำหนดเอาไว้หรือไม่
- คุณภาพกับการเปลี่ยนแปลง เป็นการนำความสร้างสรรค์ (เหรียญแก้ว) มาใช้ในการพัฒนาสินค้า หรือออกแบบให้สวยงามเพื่อใช้งานได้ดีขึ้น หรือมีคุณค่าพอที่จะสามารถนำไปใช้งานเพื่อวัตถุประสงค์อื่นได้ เช่น การทำด้ามจับปากกาให้กระชับมือ หรือออกแบบให้หรูหราเพื่อสามารถส่งมอบเป็นของขวัญของที่ระลึกได้ ซึ่งอาจจะไม่ได้มีการพัฒนาการเขียนโดยตรง เป็นต้น
- การรับรู้ ในหลายครั้งแม้จะมีสินค้าหรือบริการที่ดีมากอาจจะไม่ได้ประสบความสำเร็จเสมอไป หากไม่สามารถสื่อสารให้ผู้อื่นรับรู้ถึงคุณค่าของสิ่งนั้น ๆ อย่างแท้จริงได้ (เหรียญทองเหลือง)
ปัจจุบันการคำนึงถึงคุณภาพนั้นมีการพูดถึงอย่างแพร่หลาย และมีแนวทางในการบริหารจัดการคุณภาพด้วยแนวทางต่าง ๆ ซึ่งการมุ่งเน้นไปที่คุณภาพ นอกจากคุณค่าด้านบวกที่จะได้รับแล้ว อาจจะมีคุณค่าด้านลบด้วยเช่นกัน
เหรียญไม้
“ไม้” เป็นวัสดุที่มาจากธรรมชาติ ดังนั้นกรอบตัดสินใจด้วยเหรียญไม้ จึงเป็นการคำนึงถึงธรรมชาติหรือผลกระทบต่อบุคคลภายนอกกลุ่มหรือองค์กรที่เกิดจากการกระทำ โครงการ กิจกรรมหรือผลิตภัณฑ์ของเรา หากไม่ได้พิจารณาจะเป็นการเห็นแก่ตัวหรือเห็นแก่ประโยชน์ส่วนตัวได้ ซึ่งกรอบการคิดจะครอบคลุมประเด็นต่าง ๆ ดังนี้
- สิ่งแวดล้อม การทำอะไรบางอย่างขึ้นบนโลก มักจะมีผลกระทบกับธรรมชาติ สิ่งแวดล้อมของโลกเราทั้งในด้านบวกหรือลบก็ตาม ดังนั้นจึงควรคิด คำนึง หาวิธีรับมือด้วย โดยต้องรักษาสมดุลกับเป้าหมาย วัตถุประสงค์ของกลุ่มองค์กร โครงการที่จะทำซึ่งมักจะขัดแย้งกัน
- คู่แข่ง กลุ่มบุคคลภายนอกในบางแง่ก็หมายถึง คู่แข่ง เช่นกันที่จะได้รับผลกระทบจากการกระทำของเรา และอาจจะมีการตอบโต้ หรือทำตามบ้าง ทำให้ต้องพิจารณาและหาวิธีรับมือด้วย
- ซัพพลายเออร์ (Supplier) การเลือกซัพพลายเออร์ที่เหมาะสมนั้นนอกจากจะช่วยลดต้นทุน เพื่อบรรลุเป้าหมายของเราได้ ยังเป็นการลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมได้ ดังนั้นอาจจะจัดให้อยู่ทั้งในเหรียญเงินและเหรียญไม้พร้อม ๆ กันได้
- ผู้คนกลุ่มอื่น ๆ โดยหมายถึง ชุมชน วิถีชีวิต ที่มีการเปลี่ยนแปลง โยกย้ายเกิดขึ้นจากการกระทำของเราได้
- เพื่อนและครอบครัว ในกรณีที่เป็นการตัดสินใจส่วนตัวนั้น คนรอบข้างเราจะถูกนับว่าเป็นคนภายนอกที่จะได้รับผลกระทบได้ เช่น การที่เราตัดสินใจทำงานต่างประเทศ อาจจะกระทบเรื่องการย้ายบ้านหรือการใช้ชีวิตที่ขาดตัวเราได้
โดยสรุปแล้วส่วนมากคุณค่าของเหรียญไม้จะเป็นคุณค่าทางลบซึ่งคำนึงถึงเพื่อ แก้ไข ป้องกัน บรรเทา ชดเชยความเสียหาย ลดผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการกระทำ หรือผลิตภัณฑ์ ของตัวเราหรือกลุ่ม องค์กรของเรา ซึ่งการตัดสินใจจะคำนึงถึงหรือไม่ หรือจะเลือกตัดสินใจที่จะไม่ลงมือทำอะไรในด้านนี้เลยก็ได้ เนื่องจากเหรียญไม้นี้มักจะขัดแย้งกับเหรียญเงินที่เกี่ยวข้องกับเป้าหมาย ผลประโยชน์ขององค์กรนั่นเอง
เหรียญแก้ว
พื้นฐานของ “แก้ว” นั้นทำมาจากทรายซึ่งเป็นวัสดุพื้น ๆ ไม่ได้มีราคาแพง แต่ด้วยความคิดสร้างสรรค์ของมนุษย์จึงทำให้เกิดเป็นผลงานที่มีคุณค่าและมีความหลากหลาย ดังนั้น เหรียญแก้วจึงเป็นตัวแทนของ ความคิดสร้างสรรค์ นวัตกรรม และความเรียบง่าย ประเด็นสำคัญที่ควรคำนึงในกรอบการตัดสินใจแบบเหรียญแก้ว มีดังนี้
- ความคิดสร้างสรรค์ เป็นการใช้ความคิดเพื่อสร้างแนวคิด (Idea) ใหม่ ขึ้นมา โดยเกิดจากการคิดวิเคราะห์ผ่านประสบการณ์อย่างมีหลักการ เหตุผล หรือเกิดจากความบังเอิญ การถูกกระตุ้นจากอะไรบางอย่างโดยฉับพลัน ซึ่งแนวคิดใหม่เหล่านี้หลายครั้งอาจจะดูไม่สมเหตุสมผลนัก แต่มักได้รับการชื่นชมในแนวคิดนั้นในอนาคต
- นวัตกรรม เป็นกระบวนการ ข้อปฏิบัติ ผลิตภัณฑ์ใหม่ ขึ้นกับวัตถุประสงค์ โดยอาจเกิดจากการลอกเลียน ปรับปรุง พัฒนาจากของเดิมที่มีอยู่แล้วหรือมีคนใช้งานไปก่อนแล้ว ซึ่งจะมีความเสี่ยงต่ำกว่าการทำจากแนวคิดใหม่ที่มีความเสี่ยงสูง มีความเปราะบางที่อาจจะทำให้เกิดความล้มเหลวขึ้น
- ความเรียบง่าย ด้วยการคิดค้นสิ่งใหม่ด้วยความสร้างสรรค์หรือสร้างนวัตกรรมใหม่ขึ้นมามักจะทำให้เกิดความซับซ้อนขึ้น แต่การย้อนคิดถึงความเรียบง่ายจะช่วยให้สามารถเรียนรู้ได้ง่ายปฏิบัติตามให้ถูกต้องได้ง่าย ดูแลรักษาง่าย
- ศักยภาพในอนาคต ในการใช้ความคิดสร้างสรรค์นั้นหลายแนวคิดที่เกิดขึ้นอาจจะดูหลุดกรอบปกติ มีความขบถ จนดูไม่สมเหตุสมผลในปัจจุบัน ดังนั้นจึงควรพิจารณาถึงคุณค่า ผลประโยชน์ ความเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีที่จะเกิดขึ้นในอนาคตจากแนวคิดเหล่านั้นด้วย
สิ่งที่ต้องระวังในการใช้ “เหรียญแก้ว”
สิ่งที่คนเรามักจะกลัวในการใช้ความคิดสร้างสรรค์หรือใช้นวัตกรรมใหม่ คือ ความเสี่ยงที่จะเกิดขึ้นหรือการถูกตำหนิจากความผิดพลาดล้มเหลวและความวุ่นวายที่อาจจะเกิดขึ้นจากการคิดสิ่งใหม่ตลอดเวลา ดังนั้นการพิจารณาตัดสินใจด้วย เหรียญแก้ว ควรมาพร้อมกับอธิบายเหตุผล แจกแจงคุณค่า ประโยชน์ของแนวคิดนั้น ๆ ด้วย
เหรียญทองเหลือง
“ทองเหลือง” เป็นวัสดุที่มีความคล้ายคลึงกับทองคำมากจนหลายคนอาจจะแยกกันไม่ออก ดังนั้นจึงนำมาเป็นตัวแทนของ การรับรู้ เช่น เรื่องนี้คนอื่นมองอย่างไร เป็นประโยชน์กับใครบ้าง ของชิ้นนี้ดูแล้วเป็นอย่างไร เป็นต้น ถึงแม้ว่าโดยปกติแล้ว คนเราจะไม่ค่อยเข้าไปยุ่งกับการรับรู้หรือความคิดของคนอื่นมากนัก แต่การพิจารณาถึงการรับรู้ของคนรอบตัวหรือการจัดการต่อการรับรู้ของผู้อื่นก็สำคัญเช่นกัน และเมื่อมีการรับรู้ด้านลบเกิดขึ้น หรือจำเป็นต้องมีการรับมือ ควรมีการสื่อสารเพื่อปรับการรับรู้นั้น ๆ
การลำดับคุณค่าทั้ง 6
เอ็ดเวิร์ด เดอ โบโน ได้จัดเรียงลำดับชนิดของคุณค่าทั้ง 6 ในการพิจารณาเรื่องต่าง ๆ ตามความจำเป็นหรือความถี่ในการนำมาใช้
เหรียญที่ต้องพิจารณาเสมอ ๆ นั่นคือเหรียญเงิน ที่เป็นเป้าหมายขององค์กร ถัดมาคือเหรียญโลหะ และเหรียญทองคำ ในชั้นที่สามล่างสุดคือ เหรียญทองเหลือง และเหรียญไม้ และสุดท้ายคือเหรียญแก้วที่ถึงแม้ว่าจะสำคัญแต่ก็ไม่จำเป็นต้องนำมาพิจารณาในทุก ๆ เรื่อง
อ้างอิง:
Edward de Bono.(2554). The Six Value Medals 6 กรอบความคิดเพื่อการตัดสินใจ (นุชนาฏ เนตรประเสริฐศรี, แปล).กรุงเทพฯ: เนชั่นบุ๊คส์ (ต้นฉบับพิมพ์ปี ค.ศ. 2005)